Vừa qua Hội thảo đối thoại Khu vực về thực hành trách nhiệm xã hội trong ngành thủy sản Đông Nam Á điễn ra ở thành phố biển Nha Trang vào ngày 26/12/2020 với sự tham gia của đại diện các tổ chức nhà nước, NGOs, doanh nghiệp thủy sản và ngư dân các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa.

Một số thực trạng thực hành trách nhiệm xã hội trong ngành thủy sản Việt Nam được thảo luận trong hội nghị như sau:

• Theo một số nghiên cứu chỉ ra rằng trong số lao động của ngành đánh bắt thủy sản có 9.9% không đi học, 31% chỉ học cấp 1, 32% học đến cấp 2.
• Độ tuổi lao động tranh nghề đang già hóa do thiếu hụt lao động, 67% là lao động chính trong gia đình.
• Lương, phúc lợi và BHXH cho lao động nghề cá: không có hợp đồng lao động bằng văn bản rủi ro xảy ra với người chủ tàu,không đáp ứng BHXH cho người lao động, dịch vụ hậu cần hầu hết đều được trả lương
• Về thời gian làm việc: không áp dụng NĐ 45/2013/NĐ-CP được vì làm việc trên biển, không áp dụng được thời gian làm việc ban ngày ban đêm, thời gian tăng ca và ngày nghỉ lễ theo quy định, làm theo giờ không được tính thêm thu nhập vì làm khoán, thời gian làm việc phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu và đơn hàng,, lao động tại cảng cá mang tính thời vụ, tính tiền công theo ngày hoặc khoán sản phẩm
• Các vấn đề cần quan tâm đó là công tác quản lí lao động trong chuỗi còn nhiều điểm cần phải cải thiện, đặc biệt ở khâu khai thác trên biển: không có HĐLĐ, BHXH, BHYT, thời gian làm việc, tiền lương,…
• Vai trò của người phụ nữ trong ngành thủy sản chưa được đề cao. Theo đó báo cáo cũng đưa ra các số liệu cho thấy sự bất bình đẳng giới trong ngành thủy sản, cụ thể là các số liệu về phân tích giới ở giai đoạn thu mua cho thấy có sự khác biệt về giới trong vai trò, nhiệm vụ, cơ hội và những hạn chế của nam và nữ với tư cách là chủ nậu vựa hoặc thương nhân trong các vai trò quản lí sản suất, tái sản xuất và cộng đồng; đưa ra 6 lĩnh vực phân tích giới bao gồm : tiếp cận tài sản; thực hành và sự tham gia; kiến thức, niềm tin và nhận thức;  quyền và địa vị pháp lí; quyền lực và ra quyết định, thời gian và không gian. Từ đó chỉ ra các vấn đề về bình đẳng giới và trao quyền, các vấn đề về quản lí thủy sản bền vững và đưa ra kiến nghị về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ, về vai trò của phụ nữ trong kinh doanh và sản xuất cá ngừ, về quản lí nghề cá ngừ bền vững.
• Đại diện của Bureau Veritas_tổ chức đanh giá chứng nhận độc lập các tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn đặc thù ngành với phạm vi quốc gia quốc tế. Sự phù hợp chính sách trách nhiệm xã hội trong luật định toàn cầu, đặc biệt là châu Âu siết chặt vấn đề TNXH, tiêu chuẩn trách nhiệm xã hội có thể giúp công ty quản lí các rủi ro. Các chính sách cơ bản trong tuân thủ TNXH: lao động cưỡng bức, lao động trẻ em, quấy rối và lạm dụng, lương bổng – phúc lợi, thời gian làm việc, sức khỏe và an toàn lao động, không phân biệt đối xử, quyền Tự do hiệp hội thương lượng tập thể, lao động tại nhà. Đồng thười nêu ra những điểm thường gặp trong đánh giá trách nhiệm xã hội đó là chưa đưa ra được hệ thống quản lí  phù hợp với đặc thù của ngành thủy sản.

Vấn đề thực thi pháp luật lao động về tiền lương trong ngành thủy sản.

• Thủy sản là ngành đặc thù song không phải không thể áp dụng được pháp luật về tiền lương. Vấn đề cần được giải quyết ở đây là chính phủ, bộ ngành tiếp tục thể chế, hưỡng dẫn những quy định đặc thù của BLLĐ đối với thủy sản; Hiệp hội, tổ chức đại diện người lao động, tuyên truyền, hướng dẫn, hỗ trợ kỹ thuật NSDLĐ, NLĐ thực hiện; để NSDLĐ-NLĐ tuân thủ pháp luật về LĐ – thúc đẩy thực thực hành CSR đòi hỏi có thời gian và hỗ trợ của các cơ quan, tổ chức khác.
• Thách thức của thực hành trách nhiệm xá hội trong ngành thủy sản Việt Nam trong vấn đề trả lương theo thời gian làm ra sản phẩm và cả thời gian không làm ra sản phẩm, định mức không thấp hơn định mức lương tối thiểu vùng, vấn đề về giới, độ tuổi lao động và phúc lợi cho lao động trong ngành thủy sản. Khuyến nghị nhà nước cần xây dựng khung pháp lí và các văn bản hương dẫn về TNXH vào trong nghề cá, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lí nghề cá tại địa phương về TNXH, cần có cơ chế pháp lí rõ ràng khi thực hiện TNXH ở các mắc xích trong chuỗi, tăng cường công tác truyền thông về thực hiện TNXH trong ngành thủy sản, tổ chức các chương trình thực hành TNXH gắn kết theo chuỗi. Đối với doanh nghiệp CBTS cần bố trí và nâng cao năng lực nhân sự chuyên trách về CSR (nếu chưa có), xây dựng và công bố quy định, chính sách của công ty về CSR (lao động, môi trường, bình đẳng giới, đóng góp xã hội). Về phía ngư dân và dịch vụ hậu cần nghề cá cần triển khai các hoạt động đào tạo, tập huấn nhằm nâng cao nhận thức cho ngư dân và các lao động DVHCNC về TNXH.

Thảo luận về các thực hành tốt trách nhiễm xã hội trong khu vực tư nhân và các tổ chức dân sự xã hội. Một số thảo luận nổi bật như sau:

• Mỗi tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP, ASC, thì mỗi một tiêu chuẩn chỉ khác nhau một số nội dung nên rất khó để tuân thủ, áp dụng cho các doanh nghiệp, hộ kinh doanh thì sẽ gặp những vấn đề gì để có thể áp dụng cho các tiêu chuẩn quốc tế? của ông Cường, ông Hiếu trả lời: Các tiêu chuẩn được công nhận dựa trên sự thừa nhận và đồng thuaanjn lẫn nhau. Cần thiết thiết lập bộ sổ tay hướng dẫn kỹ thuật trích dẫn toàn bộ tiêu chuẩn trong và ngoài nước về lĩnh vực TNXH sẽ tốt hơn xây dựng một bộ tiêu chuẩn về TNXH
• Chia sẻ kinh nghiệm và thực tiễn về thúc đẩy CSR trong ngành thủy sản Thái Lan - đại diện Thai Union: để cải thiện và hỗ trợ tàu cá của ngư dân thì các nhà máy tham gia những diễn đàn để chia sẻ đã làm những gì để chia sẻ tính bền vững, làm thế nào để tham gia các nhà máy một cách chuẩn mực nhất, ở Thái Lan nói chung và Thai Union nói riêng, khoảng năm 2015, 2016, vấn đề về TNXH trong ngành thủy sản rất sơ khai, một khâu quan trọng là hợp tác với VINATUNA để khởi động để giải quyết vấn đề nô lệ hiện tại, doanh nghiệp nâng cao hiểu biết về vấn hàng, tổ chức xã hội hỗ trợ về phía người lao động, lắng nghe tiếng nói của người có trách nhiệm dân sự là điều quan trọng để cải thiện đáng kể , kiểm soát tốt các khâu trong chuỗi cung ứng, đầu óc cởi mở và tinh thần hợp tác là một cơ hội tốt.
• Trích lời ông Steve Fisher- đại diện nhà mua hàng Seadelight: Nếu áp dụng đối với qui mô lớn cho các khâu riêng rẽ cho nuôi trồng, khai thác và chế biến phù hợp cho các chuyến đánh bắt lâu dài. Chịu trách nhiệm mua những sản phẩm đã có chứng nhận, cần có những thông lệ tốt được triển khai về TNXH và cải thiện chất lượng thủy sản thông qua đó cải thiện chất lượng doanh nghiệp
• Ông Trí - đại diện ILO: Nên liên kết Hiệp hội nghề cá Việt Nam, mời các tổ chức trong và ngoài nước về lĩnh vực thủy sản để thành lập một nhóm nghiên cứu, cử ra một nhóm trưởng, họp trực tuyến để phân công nhiệm vụ cụ thể, biên soạn bản thảo về Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật rồi gửi cho các đơn vị liên quan để lấy ý kiến tổng hợp, từ đó đề nghị Tổng Cục Thủy sản và Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn viết bản giới thiệu để triển khai vào một số hoạt động trong nuôi trồng và khai thác thủy sản.

Hội thảo được diễn ra trong không khí thảo luận cởi mở, các vấn đề được nêu ra và cùng các bên tìm ra giải pháp để khắc phục.

Xin chân thành cảm ơn quý vị đại biểu đã tham gia và cùng thảo luận cho một hội thảo thành công

VINATUNA